Exclusief gesprek met Ton Naaijkens over het werk van Barbara Köhler

Waarom zou iedereen Barbara Köhlers werk moeten leren kennen? In welk opzicht kunnen we haar werk als experimenteel beschouwen? Wij gingen met Ton Naaijkens in gesprek over Barbara Köhler. Lees ons gesprek over Barbara Köhler hier na.

1) Barbara Köhler is een gerenommeerde Duitse dichter, maar in het Nederlandstalige taalgebied is ze nog weinig bekend. Waarom zouden we haar werk moeten leren kennen?

"Barbara Köhler (1959-2021) was een zeer bijzondere stem in het landschap van de Duitse poëzie. Ze droeg de intensiteit van de voormalige DDR-poëzie met zich mee en opereerde in een intrigerend tussengebied van literatuur en beeldende kunst – met alle aandacht voor wat haar sterk interesseerde: het vrouwelijke perspectief, hoe talen werken, hoe talen op elkaar inwerken, wat creativiteit precies inhoudt, wat de natuur met je doet en de bedreiging van diezelfde natuur, of op het oog kleinere zaken, zoals wat het betekent voor jezelf als je een hele poos moet wachten op wat dan ook."

2) De poëzie van Köhler wordt omschreven als “experimenteel”. Welke vorm(en) neemt dat experiment precies aan?

"Experimenteel is intussen toch ook weer een gedateerd woord. Maar als je het een experiment wilt noemen als iemand zich bepaalde doelen stelt als hij gaat schrijven (een exact aantal regels, een exact aantal toetsaanslagen bijvoorbeeld), dan kun je dat woord gebruiken. Maar wat zij anno deze eeuw koos verschilt principieel niet van het nog gedateerdere voornemen een sonnet te schrijven of om te gaan rijmen. In wat ze kiest loopt Barbara Köhler in het Duitse poëzietaalgebied voorop. Liep moet ik zeggen, nu ze overleden is. Ze was een dichteres van projecten."

3) Hoe valt het te rijmen dat het werk van Barbara Köhler sterk beïnvloed is door de klassieke literatuur, maar tezelfdertijd ook erg kritisch staat tegenover die traditie?

"Barbara Köhler koos inderdaad veel thema’s uit de klassieke oudheid en mythologie. Dat intrigeerde haar, maar ze las er ook tegenin. In gedichten kreeg dat ombuigende lezen vorm. In 2007 publiceerde zij Niemands Frau. Gesänge zur Odyssee,een prozatekst waarin de fameuze zeereis beschreven wordt vanuit de in het epos op de achtergrond figurerende vrouwen. Zoals de aldoor wachtende Penelope. Zo treden ze op de voorgrond en worden pas echt aanwezig in een verhaal dat hen volgens Barbara Köhler ontkent of alleen opvoert ter meerdere glorie van de mannelijke helden."

4) Kan je ons is meer vertellen over de installatie van het multidisciplinair kunstenaarscollectief 'Observatorium' dat aan de basis ligt van deze publicatie?

"De Rotterdamse kunstenaarsgroep 'Observatorium', richt zich sinds midden jaren negentig onder meer op omgevingskunst en architectuur. In 2010 maakte 'Observatorium' in het kader van de tentoonstelling Emscherkunst – in Essen, midden in het Roergebied – een tijdelijke, houten wandel- en wooninstallatie in de toekomstige bedding van de rivier de Emscher, die in de tijd van de zware industrie tot open riool was verworden. Warten auf den Fluss heette de installatie. Ze nodigden er mensen uit, kunstenaars, denkers, kijkers en onder meer ook Barbara Köhler, die er een tijd verbleef en een klein meesterwerk van 42 gedichten schreef over dat eindeloze wachten op de rivier."

5) Ook het werk van Barbara Köhler zelf was niet altijd te vatten op papier, maar nam soms de vorm aan van installaties in de publieke ruimte. Wat moeten we ons daar precies bij voorstellen?

"Ze had een ruime opvatting van wat schrijven betekent, ze liet met andere woorden ook andere creativiteit toe in wat ze maakte. In die zin ging ze ook een relatie aan met de omgeving waarvoor of waarin ze zich bewoog, of dat nu een rivier was of een berg of een toevallige boekenwinkel in een Westduitse stad. Vaak ging het om ‘schriftbeelden’, want taal stond haar toch het naast. Installaties in de publieke ruimte weerspiegelen eigenlijk hetzelfde als de bundel 42 Vensters op Warten auf den Fluss of de prachtige vertalingen die zij maakte: een poging om zich de levenswerkelijkheid die haar prikkelde – of dat nu natuur was of tekst – eigen te maken en om te zetten in nieuwe vormen die op hun beurt anderen weer moesten prikkelen of aanzetten tot al dan niet creatieve activiteit."

 Wij danken Ton Naaijkens voor dit boeiende gesprek!

Lees hier meer over 42 vensters op Warten auf den Fluss van Barbara Köhler.